PETROLIVEST od dawien dawna jest bohaterem niezliczonej ilości komentarzy. Nową ich lawinę wywołała informacja o na razie nieprawomocnym stwierdzeniu przez gdański sąd nieważności jednej z uchwał walnego zgromadzenia dotyczącej emisji warrantów subskrypcyjnych, warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego spółki, wyłączenia prawa poboru dotychczasowych akcjonariuszy spółki oraz zmiany statutu spółki. Część komentatorów wskazuje, że w wypadku uprawomocnienia się takiego orzeczenia spółka może stanąć przed koniecznością zwrotu akcjonariuszom astronomicznej kwoty 600 mln złotych. Kwota ta jest łączną ceną emisyjną akcji serii E objętych przez posiadaczy warrantów subskrypcyjnych wyemitowanych na podstawie zakwestionowanej przez sąd uchwały (60 mln akcji po 10 zł każda).

Od stwierdzenia nieważności uchwały o emisji warrantów subskrypcyjnych do skutecznego zakwestionowania uchwały o emisji akcji, a następnie doprowadzenia do wypłaty środków droga bardzo daleka i wyboista, ale przy tej okazji warto zwrócić uwagę na procedury związane z podważeniem podstaw podwyższeń kapitału zakładowego w spółkach publicznych.

Skutki zakwestionowania uchwały emisyjnej

Zdarza się, że odpadają podstawy prawne podwyższenia kapitału zakładowego spółki. Może to nastąpić w wyniku stwierdzenia nieważności lub uchylenia uchwały emisyjnej lub uchylenia postanowienia sądu rejestrowego o wpisie takiego podwyższenia do rejestru. W spółkach prywatnych problem mają akcjonariusze uprawnieni z akcji zakwestionowanej emisji, gdyż tracą oni wszelkie uprawnienia akcyjne wynikające z takich akcji, a w zamian uzyskują jedynie roszczenie o zwrot wniesionych wkładów. W spółkach publicznych sprawa jest bardziej skomplikowana. Akcje takich spółek, notowane w obrocie zorganizowanym są najczęściej oznaczane jednym kodem. Akcje te są identyczne w prawach, są zdematerializowane i istnieją jedynie jako elektroniczne zapisy na rachunkach papierów wartościowych. W sytuacji podważenia podstaw emisji akcji jednej serii nie wiadomo, kto stracił akcje i komu zwrócić wkład.

Procedura przymusowej redukcji

W takich przypadkach w spółkach publicznych przeprowadzana jest redukcja wartości nominalnej wszystkich akcji oznaczonych tym kodem. Celem takiej operacji jest dostosowanie łącznego nominału akcji zdematerializowanych do nowej wysokości kapitału zakładowego ujawnionej w rejestrze przedsiębiorców KRS, uwzględniającej wyeliminowanie z obrotu prawnego podstaw emisji (uchwały emisyjnej albo postanowienia o wpisie). W efekcie ogólna liczba akcji nie zmieni się i każdy akcjonariusz będzie miał dokładnie tyle samo akcji co przed redukcją. Zmniejszy się jedynie nominał akcji, zarówno jednostkowy, jak i łączny, czyli kapitał zakładowy.

W wielu przypadkach redukcja nominału akcji będzie niemożliwa. Będzie to miało miejsce w przypadku niewysokiego nominału akcji, który nie może być obniżony poniżej 1 grosza, w przypadku istnienia w spółce akcji niezdematerializowanych lub objętych różnymi kodami. W takich sytuacjach przeprowadzana jest redukcja ogólnej liczby akcji oznaczonych danym kodem, czyli tych wśród których są pechowe akcje. Operacja ta polega na proporcjonalnym zmniejszeniu liczby akcji zapisanych na poszczególnych rachunkach papierów wartościowych oraz rachunkach zbiorczych, według przyjętej przez KDPW stopy redukcji.

Redukcję kończy zawiadomienie o jej dokonaniu kierowane przez KDPW do sądu rejestrowego, który z kolei wzywa spółkę do dostosowania brzmienia statutu do zmienionego stanu prawnego (zmiana wartości nominalnej akcji, albo zmiana ilości akcji). Jest to jeden z niewielu wyjątków, gdy do zmiany wysokości kapitału zakładowego spółki dochodzi przed dokonaniem wpisu do rejestru, który ma jedynie znaczenie deklaratoryjne.

Zwrot środków z emisji

Spółka jest zobowiązana do „zwrotu akcjonariuszom środków uzyskanych z emisji akcji (…), które zostały objęte redukcją”. Zwrot środków powinien następować proporcjonalnie. W przypadku zwykłych emisji pieniężnych będzie to wartość wkładów, przypadki nietypowe mogą jednakże nastręczać wielu problemów. Na czym ma polegać zwrot akcjonariuszom środków uzyskanych z emisji aportowej? Można przyjąć zwrot aportu w naturze na zasadach współwłasności, albo zwrot wartości aportu. Wtedy jednak można pytać o metodę wyznaczania wartości aportu (wartość przyjęta przy emisji, wartość księgowa, czy też rynkowa) oraz moment, na który powinna być obliczona (wniesienie aportu, zakwestionowanie podstaw emisji, moment redukcji)? Problematyczne może być również określenie czym są środki uzyskane z emisji akcji w przypadku emisji opłacanych w pieniądzu, ale w drodze potrącenia wierzytelności, a tak np. opłacono akcje PETROLINVEST. Czy w takim wypadku spółka uzyskuje środki z emisji, jeśli nie otrzymuje ona żadnych środków od akcjonariusza, a zmniejsza jedynie swoje zobowiązania?

Jak widać pozornie proste i jednoznaczne sytuacje prawnicy potrafią niemiłosiernie skomplikować.